_3_large.jpg)
_large.jpg)
Fosfor: Həyat və Kimyanın Əsas Elementlərindən Biri
Fosfor – bioloji və sənaye baxımından mühüm kimyəvi elementdir. Onun xüsusiyyətləri, bioloji əhəmiyyəti və tətbiq sahələri haqqında ətraflı məlumat əldə edin.
Fosfor Nədir və Niyə Əhəmiyyətlidir?
Fosfor (P, atom nömrəsi 15) təbiətdə geniş yayılmış, canlı orqanizmlərin və sənaye proseslərinin ayrılmaz hissəsi olan bir kimyəvi elementdir. Yunanca "phosphoros" – "işıq daşıyan" mənasını verir və ilk dəfə 1669-cu ildə Xenninq Brand tərəfindən kəşf olunmuşdur. Fosfor bioloji və texnoloji proseslərdə mühüm rol oynayır.
Fosforun Xassələri və Forması
| Xüsusiyyət | Məlumat |
|---|---|
| Kimyəvi simvol | P |
| Atom nömrəsi | 15 |
| Atom kütləsi | 30.97 g/mol |
| Dövri sistemdə yeri | 3-cü dövr, 5-ci qrup |
| Oksidləşmə dərəcələri | -3, 0, +3, +5 |
| Halı (otaq temperaturunda) | Bərk |
| Ərimə temperaturu | 44.5 °C (Ağ fosfor) |
| Qaynama temperaturu | 280.5 °C (Ağ fosfor) |
Fosforun Allotropik Modifikasiyaları
Fosforun təbiətdə ağ, qırmızı, qara və bənövşəyi kimi müxtəlif formaları var:
Son Xəbərlər
Xiaomi 15 Ultra Qlobal Versiyası
Xiaomi yeni flaqman modeli Xiaomi 15 Ultra-nı qlobal satışa çıxaracağını təsdiqlədi. HyperOS 2.0 ilə yeni dövr başlayır!
Samsung-un Üçqatlanan Telefonu
Samsung, Galaxy Unpacked tədbirində üçqatlanan telefon konseptini təqdim etdi. Yeniliklər haqqında daha çox məlumat əldə edin.
Realme GT 7: Ən Ucuz Smartfon
Snapdragon 8 Elite çipi ilə Realme GT 7 fevral ayında təqdim ediləcək. Yeni xüsusiyyətlər və uyğun qiymət gözləyir.
- Ağ fosfor:
- Zəhərlidir və havada parlayan xüsusiyyətə malikdir.
- Sənayedə fosfat turşusunun istehsalı üçün istifadə edilir.
- Havada yanaraq yaşıl işıq saçır.
- Qırmızı fosfor:
- Kibrit istehsalında istifadə olunur.
- Stabil və zəhərsizdir.
- Qara fosfor:
- Elektrik keçiriciliyinə görə qrafitə bənzəyir.
- Elektronika sahəsində tətbiq edilir.
Fosforun Bioloji Rolu
Fosfor canlı orqanizmlər üçün həyati əhəmiyyət daşıyır:
- DNT və RNT-nin tərkib hissəsidir.
- ATF (Adenozin Trifosfat) molekulunun əsas komponentidir – hüceyrə enerjisini təmin edir.
- Sümük və dişlərin tərkibində mühüm rol oynayır (kalsium fosfat şəklində).
- Bitkilərin böyüməsi üçün vacib elementdir – fotosintez prosesində iştirak edir.
Fosforun Əsas Mənbələri:
- Heyvan mənşəli məhsullar: ət, pendir, yumurta, balıq.
- Bitki mənşəli qidalar: paxlalılar, taxıl, ispanaq, qoz-fındıq.
Fosforun Sənayedə və Tətbiq Sahələri
- Kibrit istehsalı: Qırmızı fosfor kibrit başlıqlarında əsas komponentdir.
- Gübrə istehsalı: Kənd təsərrüfatında fosfat gübrələri (superfosfat) geniş tətbiq edilir.
- Partlayıcı maddələr və hərbi sənaye: Bəzi fosfor birləşmələri pirotexnika və partlayıcı maddələrdə istifadə edilir.
- Dərman və tibb sənayesi: Bəzi fosfor birləşmələri ürək, qaraciyər və sinir sistemi xəstəliklərinin müalicəsində istifadə olunur.
Fosforun Təhlükəsizliyi və Zərərli Təsirləri
Fosfor, xüsusilə ağ fosfor zəhərlidir və insan orqanizminə düşdükdə ciddi zədələnmələrə səbəb ola bilər.
- Toksik doza: 50 mq-dan artıq qəbul edildikdə həyat üçün təhlükəli ola bilər.
- Yanma xassələri: Ağ fosfor havada oksidləşərək öz-özünə alovlana bilər.
Fosfor həyat üçün vacib bir elementdir, həm bioloji, həm də sənaye baxımından mühüm rol oynayır. Onun müxtəlif allotropik formaları və geniş tətbiq sahələri bu elementi çox funksional edir. Eyni zamanda, təhlükəli xüsusiyyətlərinə görə diqqətlə işlənilməlidir.
Bu xəbəri necə dəyərləndirirsiniz?
